طرح تحقیق، مهم ترین و اصلی ترین بخش یک کار تحقیقی و پژوهشی است، طرح تحقیق ( Proposal) اصل تحقیق نیست، بلکه طرح اولیه و طرح پیشنهادی تحقیق است، طرح تحقیق در واقع شبیه طرح اولیه و پیشنهادی یک ساختمان است که توسط ارشیتکت (پژوهشگر یا محقق) ارکان اصلی آن طراحی و محاسبه شده و به صورت نقشه و ماکت ساختمان در آمده است و چنانچه یک مهندس خبره ( استاد راهنما ) به آن نگاه کند، بتواند ساختمانی را ( پژوهشی را) که بر اساس این نقشه شکل می گیرد، از قبل برای خود تجسم کند. پژوهشگری که قصد تحقیق دارد، ابتدا باید برای پژوهش مورد نظر خود طرح تحقیق بنویسد. طرح تحقیق در واقع نقشه انجام تحقیق است و راهنمای محقق برای عملیاتی کردن و اجرای تحقیق است .
هر چند انتخاب موضوع و فرایند تهیه و تکمیل یک پروپوزال به راحتی و در مدت زمانی کوتاه انجام می شود، ولی باید توجه داشت که پروپوزال در واقع پیشنهادیه تحقیق بوده و به منزله نقشه های محاسباتی ساختمان است، لذا چنانچه با دقت و با محاسبات دقیق طراحی گردد، پژوهشگر در انجام مراحل بعدی با مشکل اساسی روبرو نخواهد شد. به عبارت دیگر چنانچه دانشجوئی عنوان پژوهش خود را درست انتخاب کرده باشد و تمامی ارکان و اجزاء پروپوزال به ویژه طرح مسئله، اهمیت و ارزش تحقیق، تاریخچه مطالعات، اهداف، سئوالات، فرضیه ها و روش و مراحل انجام تحقیق را به طور دقیق و کامل تهیه کرده باشد، در انجام پژوهش با مشکلاتی از جمله سر درگمی و ابهام روبرو نخواهد شد، به طوری که گفته می شود پژوهشگری که طرح تحقیق خود را به طور دقیق، روشن و کامل نوشته، به نظر می رسد بیش از ۵۰ درصد رساله یا پایان نامه خود را تهیه کرده است.
نخستین گام در انجام تحقیق، تعیین عنوان تحقیق است. هیچ پژوهشگری نمی تواند بدون مشخص شدن عنوان تحقیق، پژوهش را آغاز کند. عنوان به منزله مقصد و طرح نهایی انجام پژوهش است و لذا در تعیین و انتخاب آن توجه به نکات زیر ضروری است:
۱- بهتر است عنوان تحقیق نه خیلی کوتاه، نه خیلی طولانی، بلکه مختصر، جامع، رسا و غیر سئوالی باشد.
۲- بهتر است در ابتدای عنوان از واژه هایی چون: بررسی، ارائه الگو، مطالعه، طراحی، تحلیلی بر، تبیین و ….استفاده شود.
۳- بهتر است در عنوان تحقیق به نوعی متغیر های مستقل و وابسته نشان داده شوند.
۴- موضوع تحقیق باید نو و جدید باشد.
۵- عنوان پژوهش باید ارزش تحقیق داشته باشد.
۶- پژوهشگر باید توان انجام تحقیق را داشته باشد.
۷- موضوع تحقیق در حوزه کاری و تخصصی پژوهشگر باشد.
۸- موضوع پژوهش باید به گونه ای باشد که جامعه به انجام تحقیق در مورد آن نیازمند باشد و پژوهش بتواند با نتایج خود مشکلی را از جامعه برطرف کند.
۹- پژوهشگر به عنوان تحقیق و انجام پژوهش در مورد آن میل و علاقه داشته باشد.
۱۰- موضوع تحقیق باید عملی و اجرائی بوده و قابلیت انجام تحقیق را داشته باشد .
۱۱- عنوان تحقیق باید به گونه ای باشد که هدف های تحقیق را بیان کند .
۱۲- بهتر است در عنوان تحقیق، قلمرو مکانی و محدوده زمانی پژوهش مشخص گردد.
مسئله در واقع سئوالی است که در ذهن پژوهشگر راجع به یک پدیده، مشکل یا معضل مطرح می شود، هدف محقق از طرح این سئوال ریشه یابی، علت یا علل به وجود آورنده آن مشکل و یا راهکارهای رفع آن است.
در بیان مسئله محقق باید نکات زیر را رعایت کند:
۱- محقق، شواهدی باید نشان دهد که معضلی یا مشکلی در جامعه وجود دارد.
۲- محقق باید مشکل مطرح شده را بیان کند و ابعاد مختلف آن را به طور مستند نشان دهد.
۳- محقق باید نشان دهد که قصد او از انجام تحقیق چیست؟ کدام متغیرها را قصد دارد مطالعه کند؟ نحوه ی مطالعه متغیرها ( اثر، رابطه یا …) چگونه است.
۴- پژوهشگر در پایان بهتر است محدوده زمانی و قلمرو زمانی تحقیق را هم مشخص کند.
بطورکلی مسئله تحقیق باید مشکل را مطرح کند، ابعاد آنرا مستند نشان دهد، انگیزه پژوهشگر را بیان کند ، متغیرها را نشان داده، نحوه بررسی آنها را روشن نموده و محدوده مکانی و زمانی تحقیق را تعیین نماید.
در این مورد پژوهشگر باید مشخص کند که موضوع تحقیق چه اهمیتی دارد و ضرورت انجام این پژوهش چیست و نتایج آن در چه زمینه ای از اهمیت بیشتری برخوردار است.
– اهمیت این تحقیق در ارتباط با نظریه های موجود چیست؟
– نتایج این تحقیق در غنا بخشیدن به ادبیات موضوع چه نقشی دارد؟
– نقش نتایج تحقیق در ارائه مدل، الگو، نظریه جدید یا توسعه و بسط نظریه های قبلی چگونه است؟
– اهمیت نتایج تحقیق برای مدیران و برنامه ریزان چیست؟
– نتایج مثبت این تحقیق در ابعاد آموزشی و پژوهشی چه اثری دارد؟
– نتایج مثبت این تحقیق در ابعاد پژوهشی چگونه است؟
برای اینکه پژوهشگر تحقیقات خود را در راستای پژوهش های هم خانواده قرار دهد و آن را با دستاوردهای تحقیقات دیگران هماهنگ کند، نیاز دارد با مراجعه به اسناد و مدارک پیرامون موضوع و مسئله ای که برای تحقیق انتخاب کرده، آگاهی خود را گسترش دهد.
هدف از گنجاندن بخش پیشینه تحقیق و ادبیات موضوع، توجه به نکات زیر است :
۱-برقراری ارتباطی منطقی میان اطلاعات پژوهش های قبلی با مسئله تحقیق
۲-آشنایی با چارچوب نظری یا تجربی مسئله تحقیق
۳-آشنایی با روش های تحقیق مورد استفاده در پژوهش های گذشته
۴-پیشگیری از دوباره کاری
۵-استفاده از تجربیات مفید محققان قبلی
۶-آگاهی از نقاط ضعف پژوهش های پیشین
جهت دسترسی به اهداف بالا و تدوین مطالب پیشینه، رعایت نکات زیر ضروری است:
الف-منابع اطلاعاتی مرتبط با موضوع انتخاب گردد
ب- نتایج تحقیقات قبلی مطالعه، نقد و بررسی شود
ج- ترتیب موارد از کلی به جزئی ( عمومی به اختصاصی ) تدوین گردد
اهداف تحقیق می تواند به دو صورت کلی و ویژه مطرح شوند:
الف-هدف کلی
هدف کلی مستقیماً ازموضوع تحقیق مشتق می شود.
ب-اهداف ویژه
این هدف ها از مسئله پژوهش و از اهداف کلی مشتق می شوند و در واقع زیر مجموعه هدف یا اهداف کلی پژوهش هستند. این اهداف تصریح می کنند که در این تحقیق چه چیزی انجام می شود و چه چیزی انجام نمی شود.
در صورتی که تحقیق با توجه به پیشینه پژوهش نتواند جهت خاصی را برای یافته های خود پیش بینی نماید و رابطه ی بین متغیرها را حدس بزند، می تواند به بیان سئوالات پژوهش بپردازد. در طرح سئوالات تحقیق توجه به نکات زیر ضروری است:
– سئوالات پژوهش مستقیماً از اهداف تحقیق منشأ می گیرند.
– در سوالات تحقیق، یک نوع متغیر مطرح می شود.-
– آوردن کلمه آیا در ابتدای سئوالات چندان مطلوب نیست
– بهتر است تعداد سئوالات محدود، شفاف و بدون ابهام باشد.
– فرضیه، حدس و گمان محقق در مورد علل بوجودآمدن مشکل یا ارائه راه حل های آن است.
فرضیه، حدس و گمان محقق و در واقع جواب حدسی پژوهشگر در مورد سئوالات تحقیق است.-
– فرضیه، حدس و گمان پژوهشگر در مورد وجود تفاوت، احتمال رابطه و یا اثر بین دو یا چند متغیر است.
– فرضیه، حدس و گمانی است که مبتنی بر دانش و تجربه در مورد حل یک مسئله است.
– اغلب فرضیه ها حدسیاتی است که به طور منطقی از نظریه ها بر می آیند.
– فرضیه جمله خبری ساده ای است که در آن دو یا چند متغیر ( مستقل و وابسته)دیده می شود.
توجه: هماهنگی، همسویی و تعادل تعداد فرضیه ها با سئوالات پژوهش بسیار لازم است.
برای مثال، یک فرضیه ساده این است که بگوییم: میزان سواد با تعداد اولاد رابطه دارد یا تعداد خودروها در میزان آلودگی هوا اثر دارد.
توجه: صحت(تایید) یا عدم صحت فرضیه (رد) در محک آزمایش و مطالعه و تحقیق تعیین می شود، لذا پژوهشگر حق ندارد از قبل و بطور جانبدارانه در پی تأیید آن باشد و باید بداند رد یا تأیید فرضیه هیچ گونه اثر منفی برای پژوهش و پژوهشگر ندارد.
۹-روش و مراحل تحقیق
یکی از ارکان تحقیق و یا پژوهش که در پروپوزال مطرح می شود، تعیین نوع تحقیق و مراحل انجام آن است. در این مورد محقق ضمن اشاره به نوع تحقیق، مراحل انجام آن را شامل: ابزار گردآوری داده ها، روش گردآوری اطلاعات، جامعه آماری و حجم نمونه ، روش انتخاب نمونه از جامعه آماری، ابزار تجزیه و تحلیل داده ها و بالاخره روش های تجزیه و تحلیل داده ها( روش های تحلیل کیفی و کمی) را توضیح می دهد.
متاسفانه شاهدیم افرادی سودجو برای به تایید رساندن پروپوزال مواردی غیر قابل انجام در پروپوزال طرح می‌کنند.
بعد از أایید پروپوزال برای ادامه‌ی مسیر شما را تنها می‌گذراند یا هزینه‌ی بالاتری را به شما تحمیل می‌کنند.
باید توجه داشت بعد از تایید پروپوزال شما مم به اجرای کامل آن هستید.
پس اگر خود تصمیم به نگارش پروپوزال دارید توصیه میشود تا حد امکان پروپوزال کلی نوشته شود تا اگر مسیر اجرای آن با شکلی مواجه شدید امکان تغییر مسیر وجود داشته باشد.
در انجام پروپوزال این نکته ضروری میباشد که نگارش پروپوزال دقیق، درست و منطقی میتواند محقق را از چالشها و مشکلات بعدی در مسیر انجام پایان نامه نجات دهد، کیفیت پژوهش نسبت مستقیمی با کیفیت پروپوزال دارد. پروپوزال بد حتی اگر به تصویب هم برسد پروژه را خراب می‌کند.
درباره این سایت